PROTEİNLER (Proteinlerin Sınıflandırılması)

• Şekillerine göre:
  
  
• FİBRÖZ PROTEİNLER  /  Fibrous Proteins:
  
  Bir eksen boyunca uzanan polipeptid zincirleri.  Suda çözünmezler.  Örnek:  Saç, yün, boynuz, tırnak yapısında bulunan  α-keratin (sistin'ce zengin)...  tendon, bağ dokuda bulunan  kollajen  (üçlü heliks yapı)...  fibroin (ipekte ve örümcek ağlarında)...  elastik bağ dokuda bulunan elastin... kastaki  tropomiyosin  gibi.
  
  
• GLOBULAR PROTEİNLER  /
   "Globe-like" proteins:
  Toplu halde, yumak gibi ve hemen hemen küresel.
  Sudaki çözünürlükleri Fibröz proteinlere kıyasla daha fazladır.
  .....Örnek:  Enzimlerin çoğu, hormonlar,  antikorlar, immunoglobulinler,  hemoglobin (yandaki şekil),  myoglobin,  süt serum proteinleri  (laktalbumin, laktoglobulin),  serum albumini vs. (canilecanan.com)

• Biyolojik Fonksiyonlarına göre:
  
  Enzim proteinler  (amilaz, pepsin, lipaz, ...);  Hormonal proteinler (insülin  şeker metabolizmasında etkili). Transportasyon/Taşıma yapan proteinler  (serum albumin:  kalsiyum, yağ asitleri, bilirubin ve birçok ilacın kendisine bağlanarak taşınmasında.  hemoglobin, myoglobin, transferrin, lipoproteinler  gibi pek çok protein vücutta organik ve inorganik maddelerin taşınmasında görev alır.)  Yapısal proteinler (keratin, kollajen, elastin, fibroin).  Savunma mekanizmasında görevli proteinler olan  immunoglobulinler (Ig),  yılan zehri ve  risin.. fibrinojen ve trombin  gibi bazı enzimler  kan pıhtılaşma proteinleridir. Kontraksiyon yapan proteinler  (aktin ve myosin  kas kasılması ve harekette).  Besinlerde depo proteinleri  [Gliadin (buğdayda),  Zein (mısırda),  Kazein (süt ana proteini),  Ovalbumin (yumurtada),  Ferritin (karaciğerde demirin depo edilmesini sağlayan pro.)]

• Yapılarına göre:
• BASİT PROTEİNLER
• BİLEŞİK PROTEİNLER
• TÜREV (DERIVE) PROTEİNLER

- BASİT PROTEİNLER -

1) Albuminler:  Suda ve tuz çözeltilerinde çözünme. Isı ile koagülasyon. Amonyum sülfat  (NH₄)₂SO₄  gibi tuz çözeltileri ile çökme.  Genelde Glisin aminoasitini içermezler,  kükürtçe zengindirler.
Örnek:  α-Laktalbumin (sütte),  serum albumin (insan serumunda),  ovalbumin (yumurtada),  myojen (kasta),  löykozin (buğday),  legümelin (mercimek),  insülin (pankreas salgısında)...  Risin  gibi bazı bitki albuminleri ise kuvvetli toksik etkidedir.


2) Globulinler:  Genellikle saf suda değil ama seyreltik tuz ve amonyum sülfat çözeltilerinde çözünürler. Isı ile koagülasyon. Glisin'ce zenginler.
Örnek:  β-laktoglobulin (süt),  ovoglobulin (yumurta),  serum globulin (insan serumu), myozin (kas), legumin (kuru baklagiller), phaseolin (kuru fasulye)...


3) Gliadinler / Prolaminler:  %70-80'lik alkol çözeltilerinde çözünme. Genellikle hububat tohumlarında bulunan bitkisel proteinler.  Prolin ve glutamik asit gibi amino asitler bakımından oldukça zenginler. Yapılarında elzem amino asitlerden lizin yok, arjinin ve histidin ise çok az. Bu nedenle biyolojik değerleri az.
Gliadin (buğdayda), zein (mısır), hordein (arpada).


4) Glutelinler:  Sadece seyreltik asit ve alkali çözeltilerde çözünürler. Bitkisel proteinler olup hububatlarda Gliadinler ile birlikte bulunurlar.  Lizin ve triptofan kapsamaları ile gliadinlerin bu alandaki eksikliğini tamamlarlar.
Örnek:  Glutenin (buğday), zeanin (mısır), hordenin (arpa), orizenin (pirinç).

Gliadinler ve glutelinler,  birlikte gluten olarak adlandırılan,  buğday ununun ekmeklik ve fırıncılık açısından önem kazanmasını sağlayan bir yapıyı oluştururlar. Gluten kalitesi, hububat işleme teknolojisinde büyük önem taşır. (www.canilecanan.com)
----------

5) Skleroproteinler / Albuminoidler:  Fibröz proteinler. Proteinler arasında en az çözünürlüğe sahip olanlar.  Pepsin ve tripsin  gibi enzimlere karşı dirençliler.  Tamamen hayvansal proteinlerdir.  Kollagen, keratin, elastin, fibroin gibi.
..... Kollagen: Bağ doku, kemik ve kıkırdakta.  (Ayrıntıları için bkz: Proteinler Karışık)

6) Histonlar / Histone:  Bazik (alkaline) proteinler.  Arjinin ve histidin gibi bazik aminoasitlerce zenginler.  Suda, seyreltik asit ve alkalilerde çözünürler. Seyreltik amonyak ile presipite olur, ısı ile pıhtılaşırlar.  Nükleoproteinlerin (DNA, RNA) yapısında bulunurlar.  Ayrıca karaciğer, lenfositler ve hemoglobin'de.

7) Protaminler:  Kuvvetli bazik proteinler. Arjinin'ce zenginler.  Histonların aksine, seyreltik amonyak çözeltilerinde çözünürler ve moleküler olarak daha küçüktürler.  Proteinlerin en kısa zincirli olanlarıdır.  Bazı balıkların spermlerinde bulunurlar.  Salmin (Somon balığı/Salmon), skembrin, sturin, thinnine (Tuna balığı), klüpein (Ringa balığı/herring) gibi.

-BİLEŞİK (Hetero/Konjuge) PROTEİNLER-

Basit proteinler ile  protein olmayan bazı maddelerin birleşmesiyle oluşmuşlardır.  Protein olmayan kısma  "prostetik grup"  denir.
Prostetik grup:  Lipidler (Yağ), karbonhidratlar, metaller, çeşitli asitler, nükleik asitler gibi maddeler.

Fosfoproteinler:   (Pro. + Fosforik asit)
Prostetik grup: Fosforik asit.  Serin ve treonin gibi hidroksil (-OH) grubu taşıyan aminoasitler, fosforik asitlerle esterleşmiştir (serin fosfat/serine phosphate).  Asidik karakterliler. Asitleştirme ile çökelir,  suda pek çözünmezler.
..... Örnek: Süt proteini kazein  (İzoelektrik nokta, pI= 4.7 civarında çökelme),  ovovitellin (yumurta sarısında).

Lipoproteinler:   (Pro. + Lipid)
Lipidler: Yağ asitleri, trigliseridler (TG/TAG), kolesterol, lesitin, sefalin, fosfolipid vs.
Hücre zarı bileşiminde, kanda, sütte, yumurta sarısında... TG'lerin, kolesterol ve diğer lipidlerin; vücut sıvılarında (mesela kanda) taşınmaları lipoproteinler sayesinde mümkün olmaktadır.

Lipoproteinlerin protein kısmına "apoprotein" denir.  Yoğunluklarına (density) göre sınıflandırılmakta olup sağlık açısından önemliler.  Bileşimlerindeki lipid/pro miktarı   ↑ ...  d (yoğunlukları)  ↓ .
HDL  (Yüksek dansiteli)  olanlar sağlık için iyi iken  (Lipid yani yağ az,  protein kısım fazla);  düşük yoğunluklu  (LDL)  ve çok düşük yoğunluklu  VLDL  (Very Low)  tehlikelidir.  (Lipid fazla, protein az)


Mukoproteinler / Mukoidler:   Pro. + Karbonhidratlar (>%4)
Karbonhidrat kısmı:  genelde mukopolisakkaritler  (heparin ve hyaluronik asit).  Bileşimdeki toplam karbonhidrat oranı %4'ten fazla...

Glikoproteinler:   Pro. + Karbonhidratlar (<%4)
Karbonhidrat kısmı:  heksozamin/hexosamines (amino şeker) kapsarlar. Örnekleri: Serum albumin.


Kromoproteinler:   (Basit proteinler + çeşitli pigmentler/porfirin halkası)
Çoğu Fe (Demir), Mg (Magnezyum) gibi bir metal içerir.
(www. canilecanan.com)
Hemoglobin (kanda):  Prostetik grubu "Hem" (yandaki resim).  Demir içeren porfirinler. Kana kırmızı rengini verir.
Myoglobin (kasta): Kasa kırmızı rengini veren demir içeren pro.
Fe içerenler:  Sitokromlar/Cytochromes, katalaz/catalase,  peroksidaz.
Melaninler, bilirubin (safraya rengini veren sarı-kahverengi boya maddesi),  safra pigmentleri.
Kloroplastin (Klorofil, Mg).  Flavoproteinler  (riboflavin).
Gözdeki retina  karotenoid içerir. ..........(www.canilecanan.com)


Metaloproteinler:   Prostetik grupları metal olan bileşik proteinler.
Fe (Demir), Cu (Bakır), Zn (Çinko) gibi ağır metaller.
Ferritin:  Karaciğer ve dalaktaki bir pro.  Demirin hayvansal dokulardaki depo şekli.
Seruloplazmin:  Kan serumunda bulunan bakır içeren bir pro.
Ayrıca çeşitli enzimler: askorbik asit oksidaz (Cu),  karbonik anhidraz (Zn).

Nükleoproteinler:   Pro. (Özellikle protaminler ve histonlar gibi bazik proteinler) + Nükleik asitler.
Hücre çekirdeğinde ve kromozomlarda, kromatinin başlıca maddesi. Ayrıca mitokondrilerde ve balık spermlerinde.

-TÜREV (DERIVE) PROTEİNLER-

Basit ve bileşik proteinlerin fiziksel, kimyasal veya enzimatik etkilerle bazı değişimlere uğramasıyla oluşurlar.  Primer ve sekonder türev proteinler olmak üzere iki alt grupta incelenirler.

Peptid bağlarında herhangi bir parçalanma olmadan  üç boyutlu yapısı bozulmuş ve yumak görünümü açılmış proteinlere  "denatüre olmuş proteinler"  veya kısaca "denature proteinler" denir.  Denatürasyon sebebiyle çözünürlüklerini ve biyolojik değerlerini kaybetmişlerdir.  Asit, baz veya enzimlerin etkisiyle hidrolize olduklarında,  bağlarındaki parçalanma derecesine göre çok çeşitli ürünler verirler. ..... (www.canilecanan.com)

Protein --> Proteoz --> Pepton --> Peptid --> Amino asitler



Ayrıca bakınız:

• Proteinlerin yapı taşları olan:  AMİNO ASİTLER
• PROTEİN'lerin   Saflaştırılması:
  Jel Filtrasyonu, Elektroforez, İyon Değiştirme Kromatografisi vs.

Amme hizmetlerim devam edecek. Dilerim araştıran birilerine faydası olur bunlar.